Preneseno sećanje

Autor izložbe: Jelena Perać, kustos u Odseku za fotografiju i primenjenu grafiku MPU

Izložba Porodični foto-albumi iz kolekcija Muzeja primenjene umetnosti koncipirana je kao jedna u nizu tematskih izložbi na kojima se predstavljaju muzejske zbirke. Izložba se sastoji od predmeta iz druge polovine 19. i prve polovine 20. veka koji se čuvaju u kolekcijama foto-albuma MPU. Pojava foto-albuma, kao i same fotografije, usko je vezana za uspon građanske klase, i u velikoj meri uslovljena promenama u strukturi porodice i građanskog enterijera 19. veka.

O pojavi albuma za fotografije u Srbiji nema pouzdanih podataka. Gotovo sa sigurnošću se jedino može reći da nisu izrađivani u domaćim knjigovezačkim radionicama, već su uvoženi iz inostranstva, najviše iz Nemačke i Austro-ugarske. O tome svedoče i albumi iz kolekcije MPU, koji pripadaju poznatim tipovima masovno proizvođenim tokom druge polovine 19. veka u ovim sredinama.

Kolekcija albuma za fotografije MPU sadrži 37 predmeta, nastalih u periodu od 1860. do 1940. godine. Među njima je značajan broj onih čije je poreklo poznato i koji su sačuvani kao celine, u potpunosti ili najvećim delom sa originalnim izborom i rasporedom fotografija, poput albuma koji su pripadali poznatim istorijskim ličnostima – Svetozaru Miletiću, Anastasu Jovanoviću, Marku Ristiću, ili više ili manje poznatim građanskim porodicama – Predić, Jakovljević, Petrović, Antula, Zorić, Smederevac i Vladarski.

Album za fotografije 19. veka, sačinjen prvenstveno od porodičnih portreta, bio je oblikovan kao vizuelna genealogija porodice. Opremljen kao monumentalni kodeks, sa raskošnim povezom i dekorisanim stranicama, foto-album je predstavljao reprezentativnu porodičnu memorabiliju, koja je bila deo privatne kolekcije, vredan eksponat kućnog muzeja. Struktura albuma za fotografije 19. veka, formiranog prvenstveno od portreta članova uže porodice – oca, majke i dece, zatim portreta rođaka i prijatelja, bila je od početka usmerena na građenje identiteta moderne porodice, kao osnovnog jezgra građanskog društva. Ova celina postala je jedan od najistrajnijih oblika čuvanja porodičnog sećanja, koja povezuje različite generacije zajedničkim pamćenjem, formirajući zajednički, porodični identitet.

Albumi za fotografije 20. veka umnogome se razlikuju od onih iz prethodnog stoleća. U skladu s novim vrednostima koje je donela era modernosti, njihova struktura je utemeljena na principima prolaznosti i promenjivosti, a ne stabilnosti i trajnosti kao u 19. veku. Porodične albume 20. veka ne čine statični portreti članova porodice, rođaka i prijatelja, već najvećim delom snimci koji beleže trenutke iz svakodnevnog života, dinamiku dešavanja. Oni nisu fokusirani na unutrašnjost porodičnog doma, već na spoljašnji svet, dvorište, ulicu, reku, banjski ili morski predeo, u kome se odvijaju akcije i poduhvati poput klizanja, planinarenja, šetnji, izleta, kupanja na plaži.

Album za fotografije je konstrukcija 19. veka, nastala kao direktna posledica pronalaska, a zatim popularizacije i omasovljenja fotografije, izuma koji je, u umetnosti kao i u drugim sferama, obeležio moderno doba. Popularizaciji novog medija u najvećoj meri je doprineo izum novog tipa fotografije formata vizitkarte, čiji je tvorac bio Andre Adolf Dizderi (André Adolphe Disdéri). Masovnost i popularnost fotografija vizitkarti je uslovila i potrebu njihovog sakupljanja i čuvanja na jednom mestu. Kako je pojava novog tipa fotografija bila praćena modom sakupljanja portreta poznatih ličnosti, najčešće pripadnika evropskih vladarskih porodica, celine nekih od najranijih foto-albuma bile su formirane na ovaj način.

Najstariji poznati album izrađen je u Parizu. Imao je oblik knjige, ali su se stranice s fotografijama rasklapale, a ne listale kako je uobičajeno. Prvi tip albuma koji se industrijski proizvodio šezdesetih godina 19. veka imao je 12 listova i povez od kože koji je zatvaran jednostavnom metalnom kopčom. Posle 1860. industrija albuma doživljava procvat, pa je tokom naredne dve decenije bilo registrovano više patenata albuma za fotografije.

O pojavi albuma za fotografije u Srbiji nema pouzdanih podataka. Gotovo sa sigurnošću se jedino može reći da nisu izrađivani u domaćim knjigovezačkim radionicama, već su uvoženi iz inostranstva, najviše iz Nemačke i Austro-ugarske. O tome svedoče i albumi iz kolekcije Muzeja primenjene umetnosti, koji pripadaju poznatim tipovima masovno proizvođenim tokom druge polovine 19. veka u ovim sredinama.

Kolekcija albuma za fotografije MPU sadrži 37 predmeta, nastalih u periodu od 1860. do 1940. godine. Među njima je značajan broj onih čije je poreklo poznato i koji su sačuvani kao celine, u potpunosti ili najvećim delom sa originalnim izborom i rasporedom fotografija, poput albuma koji su pripadali poznatim istorijskim ličnostima – Svetozaru Miletiću, Anastasu Jovanoviću, Marku Ristiću, ili više ili manje poznatim građanskim porodicama – Predić, Jakovljević, Petrović, Antula, Zorić, Smederevac i Vladarski.

Album za fotografije 19. veka, sačinjen prvenstveno od porodičnih portreta, bio je oblikovan kao vizuelna genealogija porodice. Opremljen kao monumentalni kodeks, sa raskošnim povezom i dekorisanim stranicama, foto-album je predstavljao reprezentativnu porodičnu memorabiliju, koja je bila deo privatne kolekcije, vredan eksponat kućnog muzeja. Središte ove neformalne institucije koju su činili raznorodni predmeti (nameštaj, ukrasni predmeti od stakla, porcelana i srebra, slike, klavir) bio je salon, centralna, zajednička prostorija građanske kuće, namenjena porodičnim okupljanjima i primanjima gostiju. Ova prostorija bila je deo isključivo građanskog enterijera i predstavljala je jasnu stalešku oznaku, obeležje pripadnosti građanskoj klasi, a tome je bio prilagođen i njen sadržaj. Kućne muzeje činili su brižljivo birani eksponati, sakupljeni s idejom da predstavu o vlasniku i njegovoj porodici učine što reprezentativnijom. U toj funkciji našao se i porodični album za fotografije, koji je od šezdesetih godina 19. veka dobio posebno mesto među njima.

 

Kao vizuelna genealogija porodice, koja je trebalo da je predstavi u što boljem svetlu, porodični album je formiran na istim principima kao i kolekcija čiji je deo bio. Pojedinačne fotografije pažljivo su birane i slagane unutar celine prema određenom redu, gradeći vizuelni narativ, roman u slikama, s ciljem da oblikuju idealnu sliku patrijarhalne porodice namenjenu javnosti. Porodični album je bio vizuelni posrednik koji je na simboličnom planu artikulisao kako odnose unutar porodice, tako i klasne odnose u građanskom društvu 19. veka.

Struktura albuma za fotografije 19. veka, formiranog prvenstveno od portreta članova uže porodice – oca, majke i dece, zatim portreta rođaka i prijatelja, bila je od početka usmerena na građenje identiteta moderne porodice, kao osnovnog jezgra građanskog društva. Ova celina postala je jedan od najistrajnijih oblika čuvanja porodičnog sećanja, koja povezuje različite generacije zajedničkim pamćenjem, formirajući zajednički, porodični identitet.

Albumi za fotografije 20. veka umnogome se razlikuju od onih iz prethodnog stoleća. U skladu s novim vrednostima koje je donela era modernosti, njihova struktura je utemeljena na principima prolaznosti i promenjivosti, a ne stabilnosti i trajnosti kao u 19. veku. Porodične albume 20. veka ne čine statični portreti članova porodice, rođaka i prijatelja, već najvećim delom snimci koji beleže trenutke iz svakodnevnog života, dinamiku dešavanja. Oni nisu fokusirani na unutrašnjost porodičnog doma, već na spoljašnji svet, dvorište, ulicu, reku, banjski ili morski predeo, u kome se odvijaju akcije i poduhvati poput klizanja, planinarenja, šetnji, izleta, kupanja na plaži.

Foto-albumi 20. veka izgledom i strukturom podsećaju na fotografske dnevnike ili vizuelne spomenare. Oni nisu bili usmereni na konstruisanje porodičnog, već identiteta pojedinca, tačnije na definisanje individualnih identiteta unutar porodične zajednice. Principi subjektivnosti i individualnosti su osnovni kako u načinu snimanja, tako i u organizovanju sakupljenog vizuelnog materijala u formi porodičnih albuma.

Izložbu prati publikacija – katalog, s kraćom studijom, ilustracijama i kataloškim delom.